Het antwoord op Wat doet een palliatief verpleegkundige
“Oog hebben voor de kleine dingen in het leven, zoals iemand met bed en al naar de tuin brengen”
Hajnalka
- Naam: Hajnalka
- Studie: MBO inservice opleiding Algemeen Verpleegkundige
- Bedrijf: Stichting Hospice Bardo
- Ervaring: 27 jaar als verpleegkundige, 9 jaar palliatief verpleegkundige
- Functie: Palliatief verpleegkundige hospicezorg
“Mensen denken nog steeds dat een verpleegkundige alleen maar billen wast en prikjes geeft. Nou, ik kan je zeggen, als verpleegkundige doe je zó veel meer dan alleen wassen! Het is het mooiste vak dat er is. Nu alleen het salaris nog, dat zou echt wat hoger mogen zijn in verband met de verantwoordelijkheden die wij dragen.”
Een interview met palliatief verpleegkundige Hajnalka
Wat doet een palliatief verpleegkundige in een hospice
Een algemeen verpleegkundige die in een hospice werkt zorgt voor de patiënten die in het hospice verblijven en palliatieve zorg nodig hebben. Concreet betekent dit het begeleiden van de laatste levensfase van deze mensen tot en met het stervensproces.
Daarnaast begeleidt je ook de, vaak verdrietige en soms ook boze, familieleden op de naderende dood van hun geliefden.
Betekenis palliatieve zorg
Als iemand in een hospice terecht komt en palliatieve zorg krijgt is de verwachting dat deze persoon binnen drie maanden zal sterven. Het gaat dan meestal om een ongeneeslijke ziekte.
Palliatieve zorg betekent dan het voor deze persoon zo comfortabel mogelijk maken van de laatste levensfase. In deze fase komen alle domeinen aan bod: lichamelijk, geestelijk, sociaal en existentieel.
Hoe ziet een werkdag van een palliatief verpleegkundige er uit?
In het hospice waar ik werk hebben we dag- avond- en nachtdiensten. De dienst begin ik altijd met een overdracht van de voorgaande dienst. Dit betekent het patiëntendossier doorlezen, met de vrijwilligers die dienst het dag/avondprogramma doornemen en taken verdelen. De vrijwilligers hebben geen zorgopleiding en moeten dus op hun niveau uitleg en begeleiding krijgen. Het uitspreken van de verwachtingen en wensen van beide kanten voordat de dienst begint is daarbij heel belangrijk.
Een dag is nooit hetzelfde. Patiëntenzorg, medicatie uitdelen, eventuele nieuwe patiënten opnemen, artsenvisite, ontbijt-, lunch-, en avondmaaltijd bereiden, familie en bezoek begeleiden, familiegesprekken houden, stervensbegeleiding geven aan patiënt en familie, assisteren bij euthanasie, de laatste zorg geven na overlijden (wassen, aankleden), in de avond en nacht contact hebben met de arts van de huisartsenpost. Stuk voor stuk behoren deze tot de taken bij palliatieve zorg.
Al deze bezigheden kunnen zich voordoen in elke dienst. Tussendoor kan er eventueel nog een kopje koffie gedronken worden en gegeten worden. Maar soms is die tijd er niet. Het is vaak hollen of stilstaan.
Nieuwe patiënt opnemen
Als er een nieuwe patiënt binnenkomt is de eerste vraag doe we in de opname stellen ‘Waarin kunnen we je bijstaan?’ De lichamelijke en geestelijke gesteldheid en behoeftes verschilt natuurlijk per persoon. Als iemand niet weet hoe we bij kunnen staan, dan komen we daar in de dagen die volgen achter. Onder andere door te observeren en gesprekken te voeren, ook met de familie.
De ene persoon wil bijvoorbeeld pijnstilling, de ander vooral rust. Weer een ander heeft juist behoefte aan bezoek en, indien ze dat nog kunnen, het uitvoeren van hobby’s bijvoorbeeld. En weer een ander wil in gesprek met een geestelijk verzorger om over levensvragen te praten.
Het stervensproces
De op één na laatste fase van de palliatieve zorg is de stervensfase. Dit is het moment dat iemand volledig bedlegerig is en niet meer gaat eten en drinken. De urineproductie stopt dan ook. Uiteindelijk zakt diegene in een diepe slaap.
Het begeleiden van iemand bij het stervensproces is niet alleen fysiek, maar ook mentaal en sociaal. Wanneer iemand niet meer comfortabel is kijk je naar mogelijkheden om dat weg te nemen. Bijvoorbeeld door pijnbestrijding, praten en geruststellen of in sommige gevallen een prikje met slaapmiddel. Ook wel een time out genoemd. Dat laatste wordt naar wens ook toegepast als iemand erg onrustig of angstig is.
En het geruststellen en begeleiden van de familie, bijvoorbeeld door uitleg over palliatieve sedatie (continu in slaap) of euthanasie, hoort natuurlijk ook bij deze fase. Zeker als de patiënt zelf al bijna niet meer aanspreekbaar is, ben je eigenlijk het grootste deel van de tijd de familie aan het begeleiden. In het boek ‘Wie is deze mooie vlinder‘ deelt een verpleegkundige bij terminale mensen thuis haar ervaringen in het begeleiden van mensen in hun laatste fase.
Humor en verdriet
Gelukkig wordt er veel gelachen met de patiënten, zwarte humor voert de boventoon. Humor is zeer belangrijk in ons vakgebied.
En er wordt natuurlijk veel gehuild en soms is er ook angst bij de patiënten en familie. Je ziet vaak dat als iemand al erg oud is of na vele ziekenhuisbehandelingen in een hospice terecht komt, dat ze het wel goed vinden. Het geeft ze rust.
Maar als iemand thuis met zorg zo lang mogelijk zelfstandig heeft kunnen blijven, dan is het soms eng en een teleurstelling als ze toch naar een hospice moeten. Of als mensen in de gaten krijgen dat ze meer functieverlies krijgen dan kan het verdriet, de boosheid en angst wel toenemen.
En helemaal in het geval van jonge patiënten, dan is de acceptatie vaak nog moeilijk en een gevecht.
Omgaan met verdriet en boosheid van de familie
Soms zijn de familieleden erg verdrietig en boos en kunnen het aanstaande verlies van hun partner of familielid niet accepteren. Vaak wordt deze boosheid en onmacht naar de verpleegkundige geuit. Hier moet je goed mee om kunnen gaan.
Het belangrijkste is dan dat je rustig blijft en uitlegt dat diens vader, moeder of partner snel komt te overlijden en hoe je dat gaat begeleiden. En als het kan een arm om ze heen slaan. Emotioneel puncteren noemen we dat ook wel: prikken, door te benoemen ‘je hebt verdriet, het is ook moeilijk’ en dan komt alles los.
Palliatief verpleegkundige zijn klinkt best heftig, wat maakt het vak zo bijzonder?
Naast dat werken als palliatief verpleegkundige inderdaad soms intens is en elke dag anders is (zelfs elk uur anders kan zijn), vind ik het werken in een leuk team erg fijn. Het niveau ligt hoog, ieder met het hart op de juiste plek.
Maar de kers op de taart is voor mij als de patiënt laat merken dat hij/zij zich gehoord voelt en comfortabel is. Het zo goed mogelijk begeleiden en zorgen voor een zachte landing voelt heel dankbaar en goed, ondanks het verdriet.
Dat je iets heel verdrietigs en lelijks (heftige kanker, ziektebeelden), toch tot een mooi einde kan brengen. Daardoor leer ik niet alleen zelf de kleine dingen weer waarderen, maar ook de patiënten.
Even kunnen ze hun ziekte vergeten. Zo vaak ben ik naar de snackbar gefietst omdat iemand zo’n zin had in een kroketje of heb ik een lekkere lunch klaargemaakt als iemand nog kan eten. Of een huisdier dat op bezoek komt. Eén vrouw had haar twee cavia’s in en kooi op haar kamer bijvoorbeeld. Dieren geven veel troost.
Of heeft iemand nog een ambulancewens (laatste wens voor immobiele mensen)? Dan regelen we dat.
Hoe heb jij geleerd om te gaan met zo’n intens proces?
Dit leer je niet op de algemene opleiding verpleegkundige. Daar is het ook te specifiek voor. Het meeste komt aan op de praktijk. Wel is er verplicht een basiscursus (6 dagen) die elke nieuwe verpleegkundige in een hospice moet doen. Je leert dan de medische kant, medicijnen (pijnstilling) en de benadering van doodzieke mensen en familieleden.
En je kunt ook kiezen voor de specialisatie palliatieve zorg, de post hbo specialistisch verpleegkundige palliatieve zorg.
Maar levenservaring is cruciaal. We hebben ook wel jongere mensen bij ons werken, die ook goed in het werk zijn, maar als iemand echt te jong is dan kun je patiënten niet bieden wat ze nodig hebben. Ze kunnen hun verhaal dan niet kwijt.
Ben je privé ook nog wel eens met je werk bezig?
Ik neem geen werk mee naar huis, ik laat dat achter mij zodra ik het pand verlaat. Dat heb ik gelukkig geleerd. Natuurlijk onthoud ik wel indrukwekkende situaties, voornamelijk als het om jonge patiënten gaat met jonge kinderen. Omdat deze situaties vergelijkbaar zijn met mijn eigen situatie.
De onregelmatige diensten zijn wel best zwaar, zeker in combinatie met jonge kinderen. Soms moet ik ook op vrije dagen terugkomen voor overleg bijvoorbeeld. Ik krijg de uren wel weer terug of uitbetaald, maar ik doe liever iets anders met mijn vrije tijd. Het feit dat ik moeilijk nee kan zeggen helpt daar ook niet bij.
En omdat palliatieve zorg altijd in ontwikkeling is zijn er vaak symposia, nascholingen en het om de paar jaar up-to-date houden van de verpleegtechnische handelingen is een verplichting (in verband met de BIG-wet). Daarnaast kijk ik regelmatig op Pallialine, een website met de meest actuele richtlijnen van palliatieve zorg en heb je diverse boeken die nuttig zijn, zoals het zakboek voor zorgverleners ‘palliatieve zorg in de praktijk‘.
Mijn gezin heeft er ook best last van
De kinderen hebben elke dag het gevoel dat ik weg moet naar werk, ook al ben ik vrij. Mijn partner die vijf dagen in de week werkt (overdag) moet zijn werktijden vaak aanpassen aan die van mij, omdat hij dan de zorg voor de kinderen overneemt.
Ook willen de kinderen liever niet de verhalen horen over het werk, die zijn natuurlijk nogal heftig voor kinderen. Al zijn ze wel een keer mee geweest toen er bijvoorbeeld kinderboerderij dieren op bezoek waren in het hospice of bijvoorbeeld bij een sinterklaas viering. De leuke dingen dus, maar ze zagen toen natuurlijk wel hele zieke mensen. Helemaal geel of heel mager bijvoorbeeld.
Ik baal wel eens van de invloed die mijn werk heeft op mijn gezin en dan denk ik wel eens ‘misschien moet ik toch wat anders zoeken, waarbij ik wat minder verantwoordelijkheidsgevoel heb’. Maar op dit moment zie ik mezelf nog niet iets anders doen.
Altijd al iets met zorg gewild
Als kind wilde ik dierenarts worden. Op de middelbare school veranderde die wens in verpleegkundige. Mijn moeder heeft altijd in de dienstverlening gewerkt, de jeugdzorg. Het zorgende zit dus in mijn DNA!
Ik heb mijn A-opleiding in een Amsterdams ziekenhuis gedaan. De inservice variant, waarbij ik leerde en werkte. Na een paar jaar op een afdeling gewerkt te hebben wilde ik wat van de wereld zien en heb ik negen jaar bij de Koninklijke Marine gewerkt als verpleegkundige.
Na die negen jaar ben ik terug gegaan naar dat ziekenhuis. Maar er was veel veranderd. De zorg was niet warm en persoonlijk meer. Het was productie draaien, ten koste van de aandacht voor de patiënt.
Daarom heb ik toen gesolliciteerd op een functie in het hospice. Hier is er veel meer tijd en aandacht voor de patiënt, hoewel het er ook heel druk kan zijn. Hospice zorg is veel meer op de persoonlijke behoeften van de patiënt gericht.
Het uitvoeren van palliatieve zorg geeft mij als verpleegkundige meer voldoening.
Kan iedereen palliatief verpleegkundige worden?
Als je met mensen werkt is mensenkennis en empathisch vermogen heel belangrijk. En zeker voor het vak palliatief verpleegkundige in een hospice is levenservaring- en werkervaring onmisbaar.
Een geduldig iemand die niet zichzelf op de eerste plaats zet, maar de patiënt. Een flexibele verpleegkundige die snel kan schakelen in snel veranderende situaties en hierin de rust kan bewaren. Iemand die goed kan luisteren, stil kan zijn, maar ook goed en duidelijk kan uitleggen.
En omdat je in de zorg altijd een team werkt en te maken hebt met heel veel andere mensen is goed kunnen samenwerken en communiceren belangrijk. Zo werk je met collega verpleegkundigen, artsen, geestelijk verzorgers, fysio- en ergotherapeuten en heb je te maken met huisartsen, wijkverpleegkundigen, familieleden en mantelzorgers.
En het allerbelangrijkste is oog hebben voor de kleine dingen in het leven. Zoals een badbeurt aanbieden, de patiënt met bed en al naar de tuin brengen, partners mee laten eten of laten slapen, een kroketje halen bij de favoriete snackbar etc..
Verpleegkundige; een zorgberoep met veel mogelijkheden
Als verpleegkundige werk je met mensen die op dat moment heel kwetsbaar zijn. En dat kan op heel veel plekken, zoals in een ziekenhuis, een verpleeghuis, in de thuiszorg of in een hospice.
Elke plek brengt weer andere situaties, emoties, verpleegtechnische handelingen en verantwoordelijkheden met zich mee. Een zorgberoep met veel mogelijkheden dus.
